De rol van afstandsonderwijs bij leesprestaties tijdens de coronapandemie. Double jeopardy voor doelgroepleerlingen?
Door de coronacrisis in 2020 – 2022 hebben leerlingen wekenlang afstandsonderwijs gevolgd. In het onderzoek “Corona-maatregelen: ‘double jeopardy’ voor leesprestaties van doelgroepleerlingen in het primair onderwijs?” was het doel om in kaart te brengen of en in hoeverre leerlingen in het (speciaal) basisonderwijs hierdoor bij begrijpend lezen verder op achterstand zijn geraakt.
Dankzij een subsidie van ZonMw heeft het Expertisecentrum Nederlands in samenwerking met KBA Nijmegen en de Radboud Universiteit onderzoek gedaan naar de verschillen (in ontwikkeling) in het begrijpend leesniveau van doelgroepleerlingen en niet-doelgroepleerlingen in het (speciaal) basisonderwijs. In het onderzoek stonden de volgende vragen centraal:
1. Wat is de rol van coronamaatregelen op verschillen (in ontwikkeling) in het begrijpend leesniveau van doelgroepleerlingen en niet-doelgroepleerlingen in het bo en sbo?
2. Verschilt deze naar de mate waarin (kwantiteit) en de manier waarop (kwaliteit) in die periode (a) kinderen thuis zijn ondersteund door hun ouders bij het volgen van afstandsonderwijs en/of (b) het afstandsonderwijs werd vormgegeven door de school?
3. Welke lessen voor de toekomst kunnen we trekken uit het antwoord op de bovenstaande vragen in relatie tot de onderwijspraktijk ten tijde van de coronapandemie?
Het onderzoek omvatte een combinatie van kwantitatieve en kwalitatieve dataverzamelingen. De kwantitatieve dataverzameling bestond uit het opvragen van de LVS-toetsscores begrijpend lezen bij de bo- en sbo-scholen en daarnaast uit het afnemen van vragenlijsten bij schoolleiders over het afstandsonderwijs en bij ouders over de ondersteuning thuis in de context van de lopende PIRLS-2021 en Peil.Leesvaardigheid-2021 onderzoeken. Ten behoeve van de kwalitatieve dataverzameling zijn interviews gehouden op een beperkt aantal scholen uit het kwantitatieve onderzoek, die opvielen vanwege de relatief gunstige leesontwikkeling van hun doelgroepleerlingen. In totaal hebben 116 bo-scholen en 41 sbo-scholen in het voorjaar van 2021 deelgenomen aan deze onderzoeken.
Het onderzoek laat zien dat de thuissituatie inderdaad een rol speelt in de begrijpend leesontwikkeling: leerlingen van ouders met meer cultureel kapitaal maakten een sterkere leergroei door in de periode rondom de eerste scholensluiting. Daarnaast stellen we een correlatie vast tussen de mate van ondersteuning en de ontwikkeling op begrijpend lezen: leerlingen die zich minder sterk ontwikkelden op begrijpend lezen ontvingen tijdens de schooldagen meer ondersteuning van hun ouders.
Op schoolniveau blijkt dat vooral de populatie (groep 6) en stedelijkheid van de omgeving (groep 8) van de school een rol speelden in de begrijpend leesontwikkeling. Op basis van het kwantitatieve onderzoek blijkt de specifieke invulling van het begrijpend leesonderwijs echter niet samen te hangen met de leergroei in begrijpend lezen. Het kleinschalige kwalitatieve onderzoek laat echter wel een aantal protectieve factoren zien die veel voorkomen op succesvolle scholen. Zo blijkt dat de succesvolle scholen bij het maken van keuzes met betrekking tot het onderwijs tijdens de schoolsluitingen vaak de zorgen over het overvragen van ouders bij het bieden van thuisonderwijs en het uitputten van leerlingen meewegen. Continuïteit in het contact met leerlingen werd belangrijk geacht, omdat het welzijn en de vorderingen van de leerlingen op die manier in de gaten kon worden gehouden. Daarnaast besteedden leerkrachten van succesvolle scholen aandacht aan het versterken van de ouderbetrokkenheid, bijvoorbeeld door het geven van informatie over de rol van ouders bij het stimuleren van de (lees)ontwikkeling van kinderen, navraag naar het huiswerk en het welbevinden van de leerlingen.
Deze bevindingen geven (ondanks het beperkte aantal casussen maar dankzij de robuuste vragenlijst- en leesprestatiegegevens) een sterk signaal af over de meerwaarde van educatief partnerschap met de ouders van doelgroepleerlingen voor de begrijpend leesvaardigheid.
In het licht van dit onderzoek is een rapport geschreven en een artikel in het tijdschrift Reading and Writing. Beide documenten zijn hier te downloaden.
Downloadlink rapport
Downloadlink artikel
